یادداشت ؛ باشگاههاى علمى؛ كار و همت مضاعف
غفورى نژاد محمد
1. پيشدرآمد
نامگذارىهاى آغاز هر سال كه توسط مقام معظم رهبرى(دام ظله) انجام مىشود، بهانهاى است كه مسئولين كشور نسبت به كاستىها و نارسايىها، هوشمندانهتر از گذشته عمل كرده و با برنامهريزىهاى كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت، در راستاى رفع نواقص مزبور گام بردارند و چنانكه معظم له خود بارها متذكر شدهاند، تلاشها و اقدامات نبايد منحصر به يك سال و در طول سال شود؛ زيرا بسيارى از اهداف استراتژيكى كه از طريق نامگذارىهاى سالانه هدفگذارى مىشود، در طول يكسال قابل دسترسى نبوده و تدوين برنامههاى چند ساله را مىطلبد.
مقام معظم رهبرى، سال جارى را سال كار مضاعف و همت مضاعف ناميدهاند. تلاش مضاعف يك استراتژى كلى است كه بايد در تمام زمينهها و ابعاد نظام اسلامى عملى شود.
از مهمترين زمينههايى كه نيازمند كار مضاعف و همت مضاعف است، حوزه فعاليتهاى علمى و فناورانه است، كه معظم له در سالهاى اخير بر روى آنها تأكيدهاى مضاعفى داشته و بارها در سخنرانىها و پيامهايشان واژگانى، همچون جنبش نرمافزارى، نهضت علمى و تقويت روحيه خودباورى در زمينههاى علم و فناورى، تزريق فرهنگ »ما مىتوانيم« استفاده كردهاند.
معظم له در ديدار با دانشمندان و اصحاب علم و فناورى براين نكته تأكيد ورزيدند كه ايران اسلامى از نظر پيشرفت علم و فناورى بايد به نقطهاى برسد كه دانشمندان جهان براى دستيابى به آخرين دستيافتهاى علمى در زمينههاى گوناگون مجبور باشند زبان فارسى را ياد گرفته و در مجلات ايرانى آن را جستجو نمايند؛ چنانكه اكنون پژوهشگران كشورمان مجبور به فراگيرى زبانهاى خارجى هستند.
بدون شك هدف مزبور با برنامهريزى درست و واقعبينانه قابل دستيابى است. همانطور كه مقام معظم رهبرى در نخستين سخنرانى سال 89 در مشهد مقدس اشاره كردند، امروز كشورمان در زمينههاى متعدد، از جمله فناورى هستهاى، نانو، علوم زيستى، شبيهسازى، دانشهاى فضايى و... در رديف هشت تا ده كشور اول دنياست و بدون شك اين رشتهها قابل توسعه است و ايران اسلامى مىتواند در زمينههاى علمى بيشترى پيشتاز باشد، كه چشمانداز بيست ساله نظام اسلامى نيز براين نكته تأكيد شده است.
در سالهاى اخير تلاشهاى خوب و مناسبى در جهت تحقق اهداف فوق الذكر انجام شده كه تشكيل معاونت علمى رئيس جمهور، بنياد ملى نخبگان و مركز دانشپژوهان شاهد و ايثارگر از جمله آنهاست.
با عنايت به اينكه امسال نيز به نام كار مضاعف و همت مضاعف مزين گشته است و با عنايت به اينكه يك چارچوبهاى لازم براى پيشرفت كشور در زمينههاى علمى، ايجاد زمينه مناسب براى رقابت ميان دانشمندان جوان كشور است، اين نوشتار بر آن است طرحى نو دراندازد و براى نخستين بار پيشنهاد »تشكيل باشگاههاى علمى و فناورى وابسته به بنگاههاى بزرگ اقتصادى« را مطرح سازد.
2. باشگاههاى ورزشى؛ الگويى براى توسعه علم و فناورى
چنانكه مىدانيم، يكى از طرحهاى كلانى كه در تمام كشورهاى جهان براى پيشرفت و ترقى در زمينههاى ورزشى و تربيت بدنى و كسب مدالهاى جهانى، قارهاى، منطقهاى و همچنين المپيك اجرا شده و بازدهى قابل توجهى داشته است، تشكيل باشگاههاى ورزشىِ وابسته به بنگاههاى بزرگ اقتصادى است. بنابراين، تشكيل اين باشگاهها، علاوه بر ايجاد زمينههاى مناسب براى تبليغات تجارى و بازرگانى براى بنگاههاى بزرگ اقتصادى، زمينهساز رقابتهاى داخلى در سطح ملى بوده و در طى يك فرآيند طبيعى نيز باعث پيشرفت كشورها در سطح مسابقات بينالمللى ورزشى گرديده است.
مزيت ديگر تشكيل باشگاههاى ورزشى وابسته، ايجاد زمينه براى كشف استعدادهاى ناشناخته در زمينه تربيتبدنى و نيز پرورش و شكوفا ساختن آنهاست. در عين حال كه فعاليت اين باشگاهها بار مالى مستقيمى براى دولت ايجاد نمىكند و هزينههاى آن از طريق بنگاههاى اقتصادى پشتيبان تأمين مىگردد.
3. تشكيل باشگاههاى علمى؛ زمينهسازى براى جهش در حوزه علم و فناورى
اين مقال در پى آن است تا با الگوبردارى از شكلگيرى باشگاههاى ورزشى - كه كارآيى و اثربخشى خود را در عرصه عمل نشان داده و كشورمان نيز ثمرات آن را در حوزه مسابقات ورزشى بينالمللى چيده است - تشكيل باشگاههاى علمى و فناورى زير نظر معاونت علمى رئيس جمهور و با پشتيبانى مالى بنگاههاى اقتصادى را پيشنهاد نمايد. بخشى از هزينههاى گزافى كه بنگاههاى مزبور براى اداره باشگاههاى ورزشى وابسته مىپردازند، مىتواند در خدمت پيشرفت علم و فناورى كشور قرارگيرد و به كشف و پرورش استعدادهاى علمى جوان اختصاص يابد؛ استعدادهايى كه متأسفانه هنوز هم هر ساله حجم عظيمى از آنان جذب دانشگاهها و مؤسسات علمى و تحقيقاتى غربى مىگردند. چنين روندى ناشى از عدم برنامهريزى مناسب از سوى مسئولان كشور براى جذب و پرورش حجم عظيمى از فارغالتحصيلان مقطع كارشناسى ارشد و دكترى در رشتههايى، همچون مكانيك، عمران، رايانه، علوم پايه، الكترونيك و... است.
تشكيل باشگاههاى مزبور، ظرفيت عظيمى جهت جذب استعدادها، پرورش آنها و به كارگيرى دستاوردهاى آنان در زمينههاى مورد نياز كشور ايجاد مىكند.
معاونت علمى رئيس جمهورى مىتواند با برنامهريزى براى برگزارى مسابقات علمى سالانه ميان اين باشگاهها در رشتههاى مختلفى؛ همچون مكانيك، عمران، رايانه، علوم هستهاى، فناورى نانو، علوم زيستى و... زمينه رقابت علمى سالم با هدف توليد علم و فناورى را فراهم نمايد.
در اين ميان رسانهها و صدا و سيما بايد با برنامهريزى و پوشش تبليغاتى مناسب نسبت به فعاليت باشگاههاى مزبور زمينه را براى تبديل شدن چهرههاى علمى، دانشمندان و پژوهشگران جوان به گروههاى مرجع براى جامعه جوان كشور فراهم كرده و شور و نشاط علمى را به متن جامعه جوان و تحصيلكرده كشور منتقل نمايند.
از ديگر مزاياى تشكيل باشگاههاى مزبور، زمينهسازى براى انجام پژوهشهاى مرتبط با صنعت و ايجاد رابطه ميان دانشگاه و صنعت است؛ حلقه مفقودهاى كه سالهاست نظام ما از فقدان آن رنج مىبرد. بنگاههاى توليدى كه پشتيبانى باشگاههاى مزبور را بر عهده خواهند داشت، با اولويت دادن به نيازهاى علمى و پژوهشى خود مىتوانند از ظرفيت علمى ايجاد شده استفاده نموده و از آن بهرهبردارى مناسب نمايند.
4. اقدامات اجرايى
تشكيل باشگاههاى علمى پيش گفته نيازمند يك سلسله اقدامات اجرايى است كه عبارتند از:
الف: تدوين آئين نامه تشكيل باشگاههاى علمى و فناورى وابسته به بنگاههاى اقتصادى توسط استادى متشكل از معاونت علمى رئيس جمهور (به عنوان رئيس)، مركز دانشپژوهان شاهد و ايثارگر، وزارت علوم، جهاد دانشگاهى، وزارت بهداشت و درمان (حسب مورد)، وزارت صنايع.
ب: ابلاغ آئيننامه مزبور به شركتهاى توليدى دولتى در فاز اول به منظور تشويق و ايجاد زمينه براى حضور بنگاههاى اقتصادى بخش خصوصى و تعاونى براى فعاليت در اين زمينه در فازهاى بعدى.
ج: برنامه ريزى جهت برگزارى مسابقات علمى در رشتههاى اصلى و پركاربرد در زمينه فناورىهاى نوين با محور نوآورى، ابتكارات و اختراعات، توليد علم (مقالات علمى - ترويجى، علمى - پژوهشى، مقالات ISI، كتاب و...)
د: استفاده از دانشجويان و فارغ التحصيلان مقاطع كارشناسى ارشد و دكترى در رشتههاى مرتبط به عنوان اعضاى باشگاهها و بهكارگيرى اساتيد نوآور و مبتكر دانشگاه به عنوان مربى در باشگاههاى مزبور.
ه: اعطاى تسهيلات مالى و دستمزد متناسب به اعضاء مربيان باشگاهها و اعطاى پشتيبانى اجتماعى، همچون معافيت از خدمت سربازى يا اعطاى امريه براى خدمت دوران سربازى در باشگاههاى علمى براى اعضاء.... آنچه در اين نوشتار ارائه گرديد، طرحى اوليه و خام بوده و لازم است به عنوان چارچوبى كلى در مجامع كارشناسى صالح مورد بررسى، حك و اصلاح قرار گيرد تا براى اجراء آماده گردد.
بديهى است اجراى اين طرح مىتواند به الگويى براى كشورهاى در حال توسعه و حتى توسعه يافته تبديل شود تا از اين طرح، زمينه براى رقابتهاى علمى باشگاهى و ملى در سطح بينالمللى فراهم گردد.