دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی

امید به زندگی و روش‌های افزایش آن

امید به زندگی

 یکی از روش‌های خوب زندگی کردن داشتن «امید» است. «امید به زندگی» (Life expectancy) یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چه‌قدر است؛ به عبارت دیگر، هر عضو آن جامعه، چند سال می‌تواند توقع طول عمر داشته باشد. هرچه شاخص‌های بهداشتی و هم‌چنین درمانی بهبود یابد، امید به زندگی افزایش خواهد یافت. ازاین‌رو، این شاخص یکی از شاخص‌های سنجش پیش‌رفت و عقب‌ماندگی کشورها محسوب می‌شود. شاخص امید به زندگی بین کشورهای منطقه، نشان می‌دهد که ایران پایین‌تر از کشورهایی چون قطر، عمان، بحرین، کویت و حتی اردن و سوریه، در جایگاه هشتم این جدول ایستاده است. محدوده‌ی شاخص اميد به زندگي در کشورهاي مختلف منطقه بين 62 تا هشتاد سال و فاصله‌ی هر کشور با کشور بعدي، بين یک تا سه سال است. امید به زندگی زنان در همه‌ی جوامع، چهار و نیم سال بیش‌تر از مردان است. روی هم رفته نمودار شاخص امید به زندگی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه اختلافی دارد که جبران آن كار دشواری به نظر می‌رسد؛ اما با برنامه‌ریزی‌های جدی و هدف‌مند این امر میسر خواهد شد.

راهکارهای سلامت و امنیت غذایی در تقویت امید به زندگی

 انتخاب یک رژیم غذایی سالم همراه با انجام ورزش منظم و پرهیز از مصرف سیگار می‎تواند باعث حذف 80% موارد بیماری‎های قلبی و 70% از انواع سرطان‏ها شود. با توجه به این‌که ایران از جمله کشورهای در حال توسعه به‌شمار می‏‎رود و شیوه‏‎ی زندگی هم‌گام با پیش‌رفت و صنعتی شدن کشور در حال تغییر است، ضروری است به موازات آن یکی از معیارهای مهم شیوه‎ی زندگی که تغذیه‌ی سالم است، متناسب با صنعتی شدن زندگی‎ به شکلی تغییر کند تا سلامتی افراد جامعه نیز تأمین گردد. از این رو باید شرایطی را فراهم آورد تا بتوان با رعایت توصیه‌های بهداشتی، بر توان جمعیت ‎های انسانی افزود و امید به زندگی را در جامعه افزایش داد. زمانی جامعه ‎ای سالم خواهیم داشت که افراد آن جامعه از سلامت جسمی و روحی بالایی برخوردار باشند تا در عرصه‌های اجتماعی فعال بوده، باعث رشد و سربلندی کشور شوند. ازاین‌رو بهتر است توصیه‎های زیر را همواره در زندگی در نظر داشت:

تغذیه‌ی سالم: انسان‌های هدفمند و موفق همواره دنبال راهکارهایی می‌گردند تا با سرعت و کیفیت بیش‌تری اهداف‌شان را محقق و زندگی زیبایی را برای خود و اطرافیان‌شان مهیا کنند. هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی لازمه‌ی یک زندگی موفق و با نشاط است و افرادی که به دنبال خوش‌بختی و سعادت می‌گردند، باید برای رسیدن به این نعمت بی‌کران، هدفمند و باانگیزه حرکت کنند. ارتقای سطح سلامت افراد و بالا بودن شاخص‌های بهداشتی بیانگر پیش‌رفت جوامع است. دست‌یابی به چنین هدفی با رعایت شیوه‎ی زندگی سالم عملی می‎گردد. از آن‌جا که جمعیت جهان رو به افزایش است، تأمین غذای سالم، همراه با عادات غذایی سالم یکی از معیارهای مهم در شیوه‏ی زندگی سالم است. عادات غذایی، مجموعه‌ای از آداب و رسوم و عقاید مختلف در بین ملل در زمینه‌های متعدد از قبیل: انتخاب موادغذایی، نوع غذا و نحوه‎ی ترکیب آن‎ها با یک‌دیگر در گروه‌های سنی مختلف می‌باشد. بین الگوهای غذایی و بروز بیماری‎های مزمن و غیرواگیر مانند: بیماری‎های قلبی و عروقی، سکته‎ی مغزی، سرطان‎ها و بیماری‎ دیابت ارتباط قوی وجود دارد.

کنترل وزن: با توجه به اهمیت تعادل بین دریافت و مصرف انرژی، اگر فرد بیش از مصرف روزانه‎ی خود انرژی دریافت کند، چاق می‌شود. به‌طور ساده به‌ازای هر 770 کالری انرژی اضافه‌، یک گرم چربی در بدن ذخیره می‎شود: و شخص اگر به همین رویه ادامه دهد به‌تدریج با دریافت 7700 کالری، اضافه بر نیاز خود، وزن او یک کیلوگرم اضافه می‌شود. به‌همین ترتیب، اگر فردی کم‌بود دریافت انرژی به‌ازای مصرف روزانه‌ی خود داشته باشد، به‌ازای هر 77 کالری مصرفی مازاد بر دریافت روزانه، یک گرم چربی می‌سوزاند و به‌تدریج دچار کاهش وزن و لاغری می‌شود. می‌توان با استفاده از دانش تغذیه و طبق یک برنامه‌ی غذایی دقیق برای چاق‌ها دستور غذاهای پرحجم و کم‌کالری و برای لاغرها غذای کم‌حجم و پرکالری تنظیم کرد تا به تعادل دریافت، مصرف انرژی و وزن ایده‏آل دست پیدا کنند. از آن‌جا که این کار خلاف رغبت‏ها و رفتارهای ارثی آن‎ها برای کسب موفقیت است، باید ابتدا انگیزه‎ در آن‌ها تقویت شود و احتمال موفقیت را به یقین رساند تا با تصمیمی جدی به سوی هدف حرکت کنند.

ورزش و فعالیت بدنی: تحرک، یک بخش اساسی و حیاتی در زندگی انسان است و فعالیت فیزیکی و انجام ورزش به طور منظم عامل بسیار مهمی در آمادگی جسمانی و برقراری سلامت فردی است. ورزش و فعالیت بدنی، سیستم ایمنی بدن را افزایش داده و خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر سرطان و بیماری‌های قلبی را كاهش می‌دهد. بدون ورزش و فعالیت كافی و منظم، بدن به‌تدریج قدرت، استقامت و توانایی خود را برای عمل‌كرد مفید از دست می‌دهد. فعالیت بدنی منظم می‌تواند تنش، خشم و افسردگی را كاهش دهد. شما نه تنها بلافاصله پس از فعالیت بدنی احساس خوبی خواهید داشت، بلكه بسیاری از افراد بهبود قابل دركی در سلامت كلی خود طی دوره‌ی انجام فعالیت بدنی اعلام كرده‌اند. حفظ و نگرانی وزن مناسب؛ فشار خون پایین؛ رهایی از افسردگی؛ پیش‌رفت حس تندرستی؛ کاهش خطر دیابت نوع2؛ کاهش مورتالیتی ناشی از بیماری کرونری قلب؛ افزایش سطح حداکثر توده و پیش‌رفت آرامش، قدرت عضلات و کیفیت زندگی، از جمله فواید ورزش می‌باشند.

عدم مصرف دخانیات، الکل و مواد اعتیادآور: مصرف مشروبات الكلي و كشيدن سيگار، دو عامل اصلي در كاهش اميد به زندگي به‌شمار مي‌روند و باعث مي‌شوند انسان‌هاي بسياري، بهترين سال‌هاي زندگي خود را ناخواسته از دست بدهند. از 20 سال پیش تا به حال، مصرف الكل به اصلي‌ترين ريسك فاكتور در بسياري از كشورهاي آمريكاي لاتين تبديل شده و عامل حدود 25 درصد از بيماري‌ها در اروپاي شرقي است. پژوهشگران معتقدند اين عامل به حدی قدرت‌مند عمل كرده كه در كشورهايي مانند اوكراين و بلاروس، طي دو دهه‌ی گذشته، اميد به زندگي در مردان رو به كاهش گذاشته است. نزديك به پنجاه تا شصت درصد مردان در كشورهاي در حال توسعه و پرجمعيتي مانند هند و بنگلادش سيگار مي‌كشند. مصرف سیگار بیست سال امید به زندگی در افراد را کاهش می‌دهد؛ اما اگر فرد در همان زمان، مصرف سیگار را کم کند، ظرف پنج سال به امید زندگی قبلی خود باز می‌گردد. قطع مصرف سیگار در 65 سالگی، منجر به افزایش امید به زندگی به‌میزان 2-4/1 سال در مردان و 7/3 – 7/2 سال در زنان می‌شود.   

راهکارهای اجتماعی تقویت امید به زندگی

 وقتي صحبت از شاخص‌هاي مربوط به اميد به زندگي در يك جامعه مي‌شود، منظور شاخصي براي تعيين سطح سلامت اجتماعي است كه مبناي آن را متوسط عمر افراد در يك جامعه تشكيل مي‌دهد. افزايش طول عمر و در واقع افزايش اميد به زندگي تنها مرتبط با مباحث مربوط به بهداشت و سلامت جسمي؛ يعني توجه به تغذيه سالم، داشتن تحرك روزانه، دوري از دخانيات و پيش‌گيري و درمان بيماري‌ها نيست؛ بلكه عوامل روان‌پزشكي و جامعه‌شناختي با تأثير بر عوامل جسمي، به‌مراتب نقش مهم‌تري در سلامت اجتماعي و ارتقاي اميد به ‌زندگي بازي مي‌كنند؛ به بيان ديگر، اصلاح ناهنجاري‌هاي رفتاري چون اصلاح الگوي تغذيه‌اي يا دوري جستن از دخانيات، ريشه در تصحيح نابهنجاري‌هاي روان‌شناختي يك فرد دارد؛ چراكه بسياري از افراد تحت فشارهاي رواني به كشيدن سيگار روي مي‌آورند. همان‌گونه كه عواملي چون بهداشت و درمان، پيش‌گيري از بسياري از بيماري‌هايي كه در يك مقطع زماني باعث مرگ‌ومير مي‌شوند و افزايش مراقبت و دارو درماني باعث افزايش طول عمر در يك كشور مي‌شود، بالا رفتن سن اميد به زندگي و در واقع كيفيت زندگي با اصلاح رفتارهاي اجتماعي كامل مي‌شود.

کنترل استرس و فشارهای روانی: استرس نوعی نیاز جسمی یا ذهنی است که پاسخ‎های خاصی را برمی‌انگیزد و امکان می‌دهد تا با خطر مبارزه کنیم یا از آن بگریزیم. درجات خفیف تا متوسطی از استرس می‎تواند عمل‌کرد انسان را در اوضاع و احوال خاصی، مثل ورزش و کار بهبود بخشد؛ اما سطوح بالای استرس نه‌تنها موجب افزایش و بهبود عمل‌کرد نمی‌شود، بلکه با کاهش شدید کارایی انسان همراه بوده و به سلامت شخصی آسیب می‌رساند. با مشخص کردن شرایط استرس‌زا و یافتن راهکارهایی برای مقابله با آن، انسان قادر خواهد بود استرس‌های مضر را به حداقل برساند.

برای حفظ بهداشت روانی و کنترل استرس و توسعه‌ی سلامتی و بهبود کیفیت زندگی توصیه‎های زیر مطرح می‌شود:

- همواره احساس کنید فردی ارزش‌مند هستید و در هر حال، دیگران شما را دوست دارند.

- همواره زندگی متعادلی را برای خود تنظیم کنید و کار و تفریح جزئی از زندگی شما باشد.

- افکار منفی نسبت به خود و دیگران را در ذهن خود راه ندهید و تلاش کنید مثبت بیندیشید.

- احساسات خود را با دیگران در میان بگذارید و ذهن خود را انبار مشکلات و احساسات نامطلوب نکنید.

- ذهن خود را همواره در لحظه‌ی حال نگه‌دارید. از گذشته پند بگیرید و به آینده امید داشته باشید.

بخشش دیگران: وقتی از بخشش دیگران امتناع می‌شود، در واقع این خود فرد است که رنج می‌برد. در پنجاه درصد موارد فرد «گناه‌کار» حتی خبر ندارد که در ذهن طرف مقابل چه می‌گذرد. زمانی که انسان راه بخشش را برمی‌گزیند، دیگران هم تغییر می‌کنند. وقتی نگرش فرد نسبت به دیگران عوض می‌شود، دیگران هم شروع به تغییر رفتار خود می‌کنند. گویی در همان لحظه‌ای که انسان تصمیم به تغییر زاویه‌ی دید خود می‌گیرد، دیگران هم به انتظارات تغییریافته‌ی فرد پاسخ مثبت می‌دهند. سرزنش کردن و احساس گناه داشتن، هر دو احساساتی خطرناک و مخربند. وقتی به سرزنش خود و دیگران می‌پردازید، از مسأله‌ی اصلی که جست‌وجوی راه حل است، غافل می‌شوید. انتخاب همیشه با شماست که مهار زندگی خویش را بدست بگیرید و در حال زندگی کنید یا خود را در لجاجت ‎ها و پریشانی‌های گذشته زنجیر کنید.

عشق ورزیدن: عشق، جست‌وجوی خوبی‌های مردم است و اگر کسی بتواند به آن ایمان داشته باشد، آن‌گاه خوش‌بختی خود را تضمین کرده‌ است. زندگی انسان بازتابی از خود اوست، پس هر چه دریافت انسان از عشق و زیبایی بیش‌تر باشد، رشد او نیز بیش‌تر خواهد بود. گفتن کلماتی هم‌چون «می ‎ترسم» یا «دوستت دارم» نیازمند شهامتی است که به مراتب بیش از آن‌ برای نفوذ در دیگران نیازمند است. عشق، احترام قائل بودن به‌خود و دیگران است. به انسان، با هم بودن و رها شدن از درون تنهایی خود را می ‎آموزد. راهی به سوی آرامش و امید است. زمانی که وقت انسان با دیگری سپری می ‎شود، نکات بیش‌تری در مورد خندیدن، با هم بودن، با هم شاد بودن و با هم خندیدن، پذیرفتن، اراده و آرامش و داشتن امید را می ‎آموزد. نباید این لحظه ‎های شاد با هم بودن را از دست داد. رمز امید در شادی و آرامش نهفته است. خداوند، همواره انسان را به اميدواري و خوش‌بين بودن به نظام زندگي دعوت كرده و آينده‌ی روشني را براي انسان ترسيم کرده است. برعكس، يأس و نااميدي را بسيار قبيح و زشت شمرده، آن را دومين گناه كبيره قلمداد مي‌كند؛ چراکه سبب يأس از لطف، رحمت و اعتقاد نداشتن به قدرت و كرم بي‌پايان الهي مي‌شود. در قرآن كريم آمده است: «كسى ـ جز گمراهان ـ از رحمت پروردگارش نوميد نمى‏شود؟» (حجر، آیه‌ی56) و در آیه‎ی دیگر، خداوند می ‎فرمایند: «از رحمت خدا نوميد مباشيد؛ زيرا جز گروه كافران كسى از رحمت خدا نوميد نمى‏شود.» (يوسف، آیه‌ی87)

ازدواج کردن: پژوهش‌ها نشان مي‌دهد متأهل‌ها از سلامت جسمي و رواني بيش‌تري نسبت به مجردها برخوردارند. تأثير اين امر به‌خصوص در آقاياني كه همسرشان را از دست مي‌دهند، بيش‌تر از خانم‌ها به نظر می‌رسد. اين افراد دو برابر بيش‌تر از مردان هم‌سن خود كه متأهل هستند، فوت می‌کنند. آقايان برخلاف خانم‌ها، از توانايي رسيدگي به امور شخصي‌شان قاصرند؛ اما به هر حال، براي زنان نيز زندگي زناشويي تأثير انكارناپذيري بر طول عمر آن‌ها دارد. ازدواج می‌تواند باعث افزایش طول عمر انسان‌ها شود. محققان دانشگاه هاروارد می‌گویند: احتمال رسیدن به سن هفتاد سالگی و بیش‌تر در بین مردان متأهلی که حداقل بیست سال از زندگی مشترک‌شان می‌گذرد، بسیار بیش‌تر از مردان مجرد و حتی آن‌هایی است که از همسرشان جدا شده‌اند. ازدواج، نوعی آرامش روانی برای افراد به دنبال دارد و انزوا و افسردگی را از آن‌ها دور می‌کند. به همین دلیل، مردان متأهل در مقایسه با مجردها کم‌تر به ناراحتی‌های عصبی و بیماری‌های قلبی مبتلا می‌شوند و در نتیجه امکان افزایش طول عمرشان هم بالا می‌رود.

خنديدن با ديگران: «خنديدن با ديگران» اميد به زندگي را افزايش می‌دهد؛ به عبارت ديگر، با خنده خيلي سريع‌تر مي‌توان از قيد و بند گذشته رهايي پيدا كرد. وقتي با كسي مي‌خنديد رابطه‌اي ميان شما و طرف مقابل ايجاد مي‌شود و در آن وقت است كه اگر چيزي را به خاطر بياوريد، ولو آن خاطره تلخ بوده باشد، با گفتن عبارت «يادش به‌خير» خنده‌ی شما تشديد مي‌شود. مهم‌ترین وجه در توضیح و تبیین خنده، وجه اجتماعی آن است؛ زیرا خنده بیش‌تر رفتاری اجتماعی است که در حضور مخاطب معنا و مفهوم پیدا کرده و بروز می‌یابد. خنده در جمع و موقعیت‌های اجتماعی، سی‌‌بار بیش‌تر از تنهایی روی می‌دهد. در تنهایی ممکن است افراد احساس شادی کنند و لبخند بزنند؛ ولی کم‌تر پیش می‌آید که بخندند‌. خنده، پیام یا نشانه‌ای است که برای دیگران ارسال می‌شود و وقتی مخاطبی نباشد ناپدید می‌گردد. از آن‌جا که خنده، پیوند و اعتماد میان افراد را برقرار می‌سازد، یکی از بهترین راه‌ها برای ایجاد استحکام و گرمی یک رابطه است‌. حال و ‌هوای احساسی ناشی از خنده به پیوند نزدیک‌تر میان افراد می‌انجامد و سبکباری ناشی از آن، اضطراب و خشم را فرو می‌نشاند و مصاحبت دیگران را دل‌نشین می‌کند. خنديدن با ديگران و يادآوري خاطرات خوب، اميد به زندگي را در فرد افزايش مي‌دهد و موجب تقويت روابط اجتماعي مي‌شود؛ به‌نحوي كه مشاجره‌ها و سوءتفاهم‌هاي آتي، ديگر قادر به برهم‌زدن رابطه‌ی ايجاد شده نخواهند بود.

اين محقق، معتقد است هم‌چنين خنديدن با ديگران و يادآوري خاطرات دو نتيجه به دنبال دارد؛ اول  اين كه فرد در بهبود روابط اجتماعي خود تلاش بيش‌تري خواهد كرد. دوم  آن كه حس اعتماد در طرفين تقويت مي‌شود. ارزش و تأثیر مثبت خنده به فردی که می‌خندد محدود نمی‌شود، زیرا چنان که گفتیم خنده مسری است و موجب تغییر حالت روحی دیگران و بهتر شدن حال آنان می‌شود. خنده در حقیقت، نوعی حمایت اجتماعی را فراهم می‌سازد که با ارتقای کیفیت، رابطه‌ی افزایش سلامت جسمانی و روانی را درپی خواهد داشت. خنده، خستگی را برطرف و انرژی مثبت ایجاد می‌کند‌. طبیعی است که کاهش تنش و فشار روانی بر اثر خنده برابر با بروز احساسی بهتر در افراد است‌. چیرگی چهره‌های عبوس در یک جامعه حاکی از وجود نوعی آسیب روانی عمومی است که سلامت جامعه و آحاد آن را تهدید و در نهایت زندگی را سخت و خسته کننده می‌سازد. در مواقعی «شاد بودن» کاری بسیار دشوار است؛ اما لازمه‌ی شاد بودن در جست‌وجوی زیبایی‌ها و خوبی‌ها بودن است. این خود انسان‌ها هستند که انتخاب می‎کنند چه چیزی را ببینند و به چه چیزی بیندیشند. خنده یکی از وجوه ممیزه‌ی انسان از موجودات دیگر و موهبتی است که تنها به او اعطا شده است‌. به عبارت بهتر، خنده نوعی مکانیسم حفاظتی و ایمنی است که تنها بشر می‌تواند آن را برای حفظ سلامتی و بهروزی خود و ارتقای آن به‌کار گیرد. خنده شامل مجموعه‌ای از هجاهای شبه‌آوایی کوتاه است‌؛ که برخی از آنان از واژگان جهانی بشر هستند در تمام فرهنگ‌ها به کار می‌روند‌؛ به‌عبارت دیگر، خنده، زبان پنهانی و مشترک همه‌ی افراد جهان است که همه آن را می‌دانند. برای تمرین خنده باید با افرادی معاشرت شود که همیشه شاد و خوش‌حال بوده، گویی هیچ غم و غصه‌ای در زندگی ندارند؛ و اگر هم دارند آن را بروز نمی‌دهند.